Εισαγωγή
Κατὰ τὰ τελευταῖα 50 χρόνια, ἡ ἰατρικὴ ἐπιστήµη προόδευσε ἁλµατωδῶς, παραδόξως ὅµως ποτὲ ἄλλοτε ἡ ἀνθρώπινη ζωὴ δὲν ἀπειλήθηκε τόσο πολὺ καὶ τόσο ἄµεσα ἀπὸ τὴν πρόοδο αὐτήν. ᾿Αλλὰ καὶ ποτὲ ἄλλοτε οἱ ἐπιστήµονες δὲν συνειδητοποίησαν τόσο ἔντονα τὶς εὐθύνες τους, ποὺ προκύπτουν ἀπὸ µία ἀλόγιστη διασπορὰ ἰατρικῶν µεθόδων, ποὺ θὰ µποροῦσαν νὰ θέσουν σὲ κίνδυνο τὴν ἴδια τὴν ὑπόσταση τοῦ ἀνθρώπινου ὄντος.
Η σχετικὴ προβληµατολογία γνωρίζει στὶς ἡµέρες µας ἀληθινὴ ἔξαρση, καθὼς πληθύνονται ὅλο καὶ περισσότερο οἱ φωνὲς ἐκείνων πού, ἀνησυχώντας ἀπὸ τὶς κυοφορούµενες ἐξελίξεις, ἐπιδιώκουν τὸν περιορισµό, µέσα σὲ πλαίσια ἠθικῶν κυρίως κανόνων, τῆς ἐπιστηµονικῆς ἔρευνας πρὸς ἀποσόβηση ἀπευκταίων ἀποτελεσµάτων σὲ βάρος τοῦ ἀνθρώπου. ῾Η ὑγεία πάντοτε βρισκόταν στὸ ἐπίκεντρο τῶν ἀνθρώπινων ἐνδιαφερόντων. Οἱ γνωστικὲς καὶ τεχνολογικὲς δυνατότητες ὅµως τοῦ ἀνθρώπου µέχρι πρόσφατα ἦταν τόσο περιορισµένες ὥστε ποτὲ δὲν προέκυψε τὸ πρόβληµα ὅτι ἡ ἰατρικὴ παρέµβαση στὸ ἀνθρώπινο σῶµα θὰ µποροῦσε κάπως νὰ διαταράξει ἀνεξέλεγκτα τὴν ἰσορροπία τῆς ψυχῆς. ῾Η ραγδαία ἐξέλιξη καὶ ἀνάπτυξη τῆς βιοϊατρικῆς ἔρευνας καὶ τεχνολογίας κατέστησαν τὸν ρόλο τους ἔντονα παρεµβατικὸ καί, συνυπουργούντων τῶν οἰκονοµικῶν καὶ κοινωνικο-πολιτικῶν παραµέτρων τῆς ἐποχῆς µας, τοὺς ἐπέτρεψαν νὰ διαπεράσουν τὰ βάθη τοῦ σώµατος καὶ νὰ ψηλαφοῦν ριψοκίνδυνα τὰ µυστικὰ καὶ ἄδυτα τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς. Αὐτὸς εἶναι καὶ ὁ λόγος ποὺ ὑποχρεώνονται πλέον οἱ ἀνθρωπιστικὲς καὶ θεολογικὲς ἐπιστῆµες νὰ ἐγκαταλείψουν τὴ θέση τοῦ παθητικοῦ ἀποδέκτη, θεατῆ καὶ ἐνίοτε µειονεκτικοῦ θαυµαστῆ τῶν ἐρευνητικῶν κατορθωµάτων καὶ νὰ ἐνεργοποιηθοῦν στὸν ρόλο αὐτοῦ ποὺ κρίνει, ἀποτιµᾶ, µελλοντολογικῶς ἐκτιµᾶ καὶ ἀποφασίζει γιὰ τὸ πῶς, πόσο καὶ ἂν θὰ περάσει τὸ πόρισµα τῆς ἔρευνας στὸ στάδιο τῆς ἐφαρµογῆς. Ἡ ἀνάγκη ἐξεύρεσης ὁρίων ἀνάµεσα στὸ θεραπευτικὸ καὶ τὸ καταστροφικό, σὲ αὐτὸ ποὺ προσδιορίζει τὴν ὑγεία καὶ σὲ αὐτὸ ποὺ καθορίζει ἡ ἀλόγιστη ἀνθρώπινη ἀλαζονεία, σὲ αὐτὸ ποὺ ἀνακουφίζει τὸ ἀνθρώπινο σῶµα ἀπὸ τὸν πόνο καὶ σὲ αὐτὸ ποὺ ἀποπροσανατολίζει τὴν ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸν προορισµό της, στὴν ἀγάπη γιὰ τὴν ζωὴ καὶ στὴν ἀσέβεια στὸ ἀνθρώπινο πρόσωπο φέρνει στὴν ἐπιφάνεια τὴν ἔννοια της Βιοηθικῆς µὲκαθαρὰ πνευµατικὸ χαρακτήρα.
Οἱ κραδασµοὶ τοῦ βιοηθικοῦ προβληµατισµοῦ δὲν ἦταν δυνατὸν νὰ ἀφήσουν ἀνέπαφη τὴν ᾿Εκκλησία τῆς Ἑλλάδος. ῾Ο κόσµος µας, καὶ τὸ ποίµνιο µὲ τὴν στενὴ ἔννοια τοῦ ὅρου -οἱ πιστοί- καὶ ἡ εὐρύτερη κοινωνία µας, ἀλλὰ καὶ ἡ παγκόσµια κοινότητα ἐπίµονα ζητοῦσαν καὶ ζητοῦν τὸν ᾿Ορθόδοξο ἐκκλησιαστικὸ λόγο. Ἡ ἀνάγκη λοιπὸν ὑπεύθυνου, καλὰ ἐπεξεργασµένου καὶ φωτισµένου ἐκκλησιαστικοῦ λόγου ἐπέβαλε τὴν σύσταση συµβουλευτικῆς ἐπιτροπῆς, ποὺ κύριο ἔργο καὶ ἀποστολή της ἔχει τὴν εἰς βάθος ἐνηµέρωση τῶν ἁρµοδίων καὶ ὑπευθύνων, τὴν λεπτοµερῆ ἐπεξεργασία τῶν ἐπὶ µέρους θεµάτων ἀπὸ καθαρὰ Ὀρθοδόξου πλευρᾶς, τὴν παρακολούθηση τῆς σχετικῆς ἐπικαιρότητος καὶ τὴν κατὰ τὸ δυνατὸν ἔγκαιρη κατάθεση τῆς ἐκκλησιαστικῆς µαρτυρίας.
Τὸν ∆εκέµβριο τοῦ 1998, ἡ ῾Ιερὰ Σύνοδος τῆς ᾿Εκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος, συνέστησε τὴν ᾿Επιτροπὴ Βιοηθικῆς της. Η ᾿Επιτροπή µας ἀπαρτίζεται ἀπὸ διαπρεπεῖς ἐπιστήµονες, κυρίως πανεπιστηµιακούς, ποὺ συνδυάζουν τὸ κῦρος τῆς θέσης τους καὶ τὴν ἐπιστηµονικὴ ἀρτιότητα µὲ τὸν σεβασµὸ πρὸς τὴν ᾿Εκκλησία καὶ τὴν κοινωνικὴ εὐαισθησία. Οἱ περισσότεροι ἐξ αὐτῶν
ἔχουν ἤδη ἐξειδικευµένη γνώση στὰ θέµατα Βιοηθικῆς, καὶ ἔχουν κατ᾿ ἐπανάληψιν δώσει διαλέξεις ἢ συµµετάσχει σὲ συνέδρια, στρογγυλὲς τράπεζες καὶ συνεντεύξεις. Ἡ σύνθεσή τῆς Ἐπιτροπῆς εἶναι ἐννεαµελὴς καὶ συγκεκριµένα περιλαµβάνει τρεῖς καθηγητὲς τῆς θεολογίας, τρεῖς τῆς ἰατρικῆς, ἕναν τῆς βιολογίας καὶ γενετικῆς, ἕναν τῆς νοµικῆς, καὶ ἕναν ἐκπρόσωπο τῆς ῾Ιερᾶς Συνόδου ποὺ προεδρεύει καὶ τὰ ἀντίστοιχα ἀναπληρωµατικὰ µέλη. Ἐπίσης, ὑπάρχει καὶ µιὰ ὁµάδα νέων κατὰ τὴν ἡλικία ἐξωτερικῶν συνεργατῶν ποὺ συµβάλλουν στὸ ἔργο της ὅποτε τοὺς ζητηθεῖ. ῾Η σύσταση αὐτῆς τῆς Ἐπιτροπῆς µπορεῖ νὰ ἀποτελεῖ καὶ δικαίωµα τῆς ᾿Εκκλησίας ἢ ἐσωτερική της ὑπόθεση· ἀποτελεῖ ὅµως καὶ ὑποχρέωσή της καὶ πρὸς τὸ ποίµνιό της καὶ πρὸς τὴν κοινωνία µας, ἀλλὰ καὶ πρὸς τὴν ἱστορία καὶ τὸν κόσµο µας. Αἰσθανόµαστε βαρειὰ τὴν εὐθύνη ἡ ᾿Εκκλησία νὰ λειτουργήσει ὡς ἐµπνευστὴς καλῆς ἢ ὡς ἐπιβραδυντὴς κακῆς χρήσεως τῶν σύγχρονων βιοϊατρικῶν ἐπιτευγµάτων. Παράλληλα, ὀργανώθηκε καὶ τὸ πρῶτο στὴν ῾Ελλάδα Κέντρο Βιοϊατρικῆς ᾿Ηθικῆς καὶ ∆εοντολογίας, µὲ πλούσια βιβλιοθήκη, συνεδριακοὺς χώρους, πλῆρες ἀρχεῖο περιοδικῶν σχετικῶν µὲ θέµατα βιοηθικῆς, δηµοσιευµάτων καὶ ἐπισήµων κειµένων, καλὰ ἐνηµερωµένη ἱστοσελίδα κ.λπ., τὸ ὁποῖο στεγάζει τὸ περιβάλλον ἐργασίας καὶ λειτουργίας τῆς ᾿Επιτροπῆς Βιοηθικῆς τῆς ῾Ιερᾶς Συνόδου τῆς ᾿Εκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος καὶ ἀποτελεῖ τὴν ἀτµόσφαιρα µέσα στὴν ὁποία ἐκδιπλώνονται οἱ ἰδιαιτερότητες τῶν κόπων καὶ προσπαθειῶν τῶν συνεργατῶν µας. ῾Η ἐργασία ποὺ γίνεται σ᾿ αὐτὸν τὸν χῶρο καὶ στὸ ὄνοµα τῆς ᾿Εκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος ἀγκαλιάζει κάθε βιοηθικὴ πρωτοβουλία στὴν πατρίδα µας, ἀλλὰ παράλληλα ἔχει καὶ οἰκουµενικὸ χαρακτήρα καὶ ἀφορᾶ ὁλόκληρο τὸν ᾿Ορθόδοξο κόσµο. Ἐκεῖ βρίσκεται ἡ καρδιὰ τοῦ σύγχρονου βιοηθικοῦ
προβληµατισµοῦ ποὺ ἐκκλησιαστικὰ ξεπερνάει τὰ σύνορα τῆς ῾Ελλάδος καὶ ἐθνικὰ ξεφεύγει ἀπὸ τὰ ὅρια τῆς ᾿Εκκλησίας. Ἔτσι ἡ Ἐπιτροπή µας ἔχει ἀναπτύξει συνεργασία µὲ κρατικὲς ἐπιτροπὲς ποὺ ἀσχολοῦνται µὲ θέµατα Βιοηθικῆς, ὅπως ἡ Ἐπιτροπὴ Βιοηθικῆς
τοῦ Πρωθυπουργοῦ, τὸ Ἐθνικὸ Συµβούλιο Βιοϊατρικῆς Ἠθικῆς καὶ ∆εοντολογίας, ἡ Ἐπιτροπὴ τοῦ Ὑπουργείου Ὑγείας γιὰ τὴν Τεχνητὴ Γονιµοποίηση, ὁ Ἐθνικὸς Ὀργανισµὸς Μεταµοσχεύσεων. Ἔπίσης, ἔχει παίξει συµβουλευτικὸ ρόλο στὴν Βουλὴ τῶν Ἑλλήνων καὶ τῆς Κύπρου, ὅπως καὶ στὴν ∆ιακοινοβουλευτικὴ Συνέλευση ᾿Ορθοδοξίας. Ὁ λόγος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος στὴν νοµοπαρασκευαστικὴ διαδικασία ρυθµίσεως θεµάτων ποὺ ἅπτονται τῆς βιοηθικῆς σφαίρας καὶ στὴν Ἑλλάδα καὶ στὰ Εὐρωπαϊκὰ νοµοθετικὰ ὄργανα εἶναι ἀξιοσηµείωτος. Ὅσον ἀφορᾶ τὴν σχέση τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος µὲ ἄλλες Ὀρθόδοξες ᾿Εκκλησίες καὶ διεθνεῖς ᾿Επιτροπὲς, ὑπάρχει ἐπαφὴ µὲ τὸ Οἰκουµενικὸ Πατριαρχεῖο, τὴν Ἀρχιεπισκοπὴ ᾿Αµερικῆς, τὸ Πατριαρχεῖο Μόσχας, τὸ Πατριαρχεῖο Ρουµανίας, τὸ Πατριαρχεῖο Σερβίας, καθὼς καὶ µὲ µεµονωµένες ὁµάδες εἰδικῶν στὶς Η.Π.Α., τὴν Ἀγγλία, τὴν Γαλλία, τὴν Κύπρο κ.λπ. Μέλη τῆς Ἐπιτροπῆς µας προσεκλήθησαν κατ’ ἐπανάληψιν ἀπὸ τὴν
Ποντιφικὴ Ἀκαδηµία γιὰ τὴν Ζωή, προκειµένου νὰ καταθέσουν τὴν Ὀρθόδοξη µαρτυρία, τὸ δὲ Βατικανὸ ἔχει ἐπανειληµµένως ζητήσει τὴν συµµετοχή ἐκπροσώπου τῆς Ἐπιτροπῆς µας σὲ συνέδρια συναφῶν θεµάτων πρὸς ἀνταλλαγὴ ἀπόψεων ἐπὶ τοῦ κοινωνικοῦ ἐπιπέδου καὶ ὑπάρχει στενὴ συνεργασία µεταξὺ τῶν Ἐπιτροπῶν τῶν δύο Ἐκκλησιῶν πάνω σὲ διλήµµατα καὶ προβληµατισµοὺς ποὺ ἀνακύπτουν ἀπὸ συζητήσεις καὶ νοµοθετικὲς ἀποφάσεις τοῦ
Εὐρωπαϊκοῦ Κοινοβουλίου στὰ θέµατα αὐτά. Τέλος, ἡ Ἐπιτροπή µας βρίσκεται σὲ συνεργασία καὶ µὲ τὴν Ἀγγλικανικὴ Ἐκκλησία, τὸ Συµβούλιο Εὐρωπαϊκῶν ᾿Εκκλησιῶν, συνεχῶς δὲ ἐνηµερώνεται γιὰ τὶς διαθρησκειακὲς τοποθετήσεις καὶ τὶς ἐπίσηµες ἀπόψεις ποικίλων θρησκειῶν καὶ ὀργανώσεων ἐπὶ τῶν θεµάτων τῆς ἁρµοδιότητός της.
Τὸ πρῶτο θέµα µὲ τὸ ὁποῖο ἀσχολήθηκε ἡ Ἐπιτροπὴ µας ἦταν αὐτὸ τῆς ἠθικῆς τῶν µεταµοσχεύσεων. Καρπὸς τῆς ὅλης ἐργασίας της ἦταν ἡ ὑποβολὴ στὴν ῾Ιερὰ Σύνοδο ἀναλυτικοῦ ὑποµνήµατος ἀποτελούµενου ἀπὸ πενήντα πέντε (55) θέσεις καὶ συνοδευτικοῦ κειµένου µὲ τὸν τίτλο «᾿Ηθικὴ τῶν Μεταµοσχεύσεων», ποὺ περιλαµβάνει ἐννέα πρωτότυπες ἐργασίες ποὺ καλύπτουν ὅλο τὸ φάσµα τῆς σχετικῆς προβληµατικῆς. Ἐπειδὴ τὸ θέµα τῶν µεταµοσχεύσεων εἶναι ἰδιαζόντως λεπτὸ καὶ εὐαισθητοποιεῖ τὸ σύνολο σχεδὸν τῶν κληρικῶν καὶ πιστῶν, ὀργανώθηκαν δύο ἡµερίδες, µία µὲ τοὺς κληρικοὺς τοῦ λεκανοπεδίου ᾿Αττικῆς καὶ µία γιὰ τὸ εὐρύτερο κοινό, τοὺς ἰατροὺς καὶ τοὺς νοσηλευτές. Σκοπὸς τῶν ἐν λόγῳ ἡµερίδων ἦταν ἀφ᾿ ἑνὸς µὲν ἡ ἐνηµέρωσή ἐπὶ τῆς παρούσης καταστάσεως, ἀφ᾿ ἑτέρου δὲ ἡ προβολὴ τῶν ἀπόψεων τῆς ᾿Επιτροπῆς στὸ ὑπόβαθρο τῆς ἐµπειρίας τῶν κληρικῶν καὶ ἰατρῶν µας ὥστε νὰ ἀκουσθοῦν ποικίλες ἀπόψεις, ἐνστάσεις, ἐπιφυλάξεις, ἀντιπροτάσεις καὶ νὰ γίνουν οἰ ἀπαιτούµενες βελτιώσεις τοῦ ἀρχικοῦ κειµένου. Τὸ κείµενο αὐτὸ συζητήθηκε καὶ στὴν Ἱερὰ Σύνοδο τῆς Ἱεραρχίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος καὶ ἔλαβε τὴν τελική του µορφή. Τὸ δεύτερο θέµα ποὺ ἀνέλαβε ἡ ᾿Επιτροπὴ νὰ µελετήσει ἦταν τὸ θέµα τῆς ἠθικῆς τῶν µεθόδων ὑποβοηθούµενης ἀναπαραγωγῆς. Ἡ ἐπεξεργασία περιέλαβε συναντήσεις µὲ προσκεκληµένους κλινικοὺς ἐµβρυολόγους καὶ εἰδικοὺς µαιευτῆρες-γυναικολόγους, µὲ νοµικοὺς καὶ µὲ καθηγητὲς τῆς Θεολογίας.
Παραλλήλως, ὁ πρόεδρος καὶ µέλη τῆς ᾿Επιτροπῆς ἐπισκέφθηκαν ἐπὶ τόπου ἐργαστήρια καὶ κλινικὲς ὑποβοηθουµένης ἀναπαραγωγῆς γιὰ σχηµατισµὸ ἀρτιότερης εἰκόνας καὶ ἔγινε λεπτοµερὴς ἐνηµέρωση ἐπὶ τῆς σύγχρονης βιβλιογραφίας, τῆς διεθνῶς ὑφιστάµενης νοµοθεσίας καὶ τῶν θέσεων τῶν διαφόρων θρησκειῶν.
Ἐπιπλέον ὀργανώθηκε καὶ σχετικὸ σεµινάριο ποὺ περιλάµβανε ἑπτὰ τρίωρα µαθήµατα, µὲ διαλέξεις καὶ συζητήσεις, µὲ συµµετοχὴ εἴκοσι συνολικὰ διακεκριµένων ὁµιλητῶν, οἱ ὁποῖοι καὶ προσήγγισαν τὸ ἐν λόγῳ θέµα ἀπὸ τὶς διαφόρες ὀπτικές του, ἰατρική, νοσηλευτική, κοινωνική, νοµική, ἠθικὴ καὶ θεολογική. Τὸ παρακολούθησαν περίπου ἑκατὸ νέοι ἐπιστήµονες (γιατροί, νοσηλευτές, νοµικοί, θεολόγοι). Ἔτσι ὁλοκληρώθηκε καὶ ἡ µέλετη τοῦ θέµατος τῶν µεθόδων ὑποβοηθούµενης ἀναπαραγωγῆς µὲ τὴν ὑποβολὴ σχετικοῦ ὑποµνήµατος ἐξ ὀγδόντα δύο (82) ἄρθρων στὴν Ἱερὰ Σύνοδο καὶ κειµένου ποὺ περιλαµβάνει δεκατρεῖς πρωτότυπες ἐργασίες ἐπὶ τοῦ θέµατος. Τὸ τρίτο θέµα ποὺ ἔχει µελετηθεῖ ἀπὸ τὴν Ἐπιτροπὴ Βιοηθικῆς εἶναι αὐτὸ τῆς εὐθανασίας. Ἡ ἐπεξεργασία του περιελάµβανε ἐκτὸς τῶν συναντήσεων µὲ εἰδικοὺς ἐπιστήµονες, εἰδικὸ ἐπιστηµονικὸ µεταπτυχιακὸ σεµινάριο καθὼς καὶ διηµερίδα ἀνοικτὴ στὸ κοινό. Τὸ πρῶτο ἔλαβε χώρα στὸ Κέντρο Βιοηθικῆς καὶ τὸ δεύτερο στὴν Θεσσαλονίκη. Μετὰ τὸ πέρας τῶν ἐργασιῶν ὑποβλήθηκε κείµενο µὲ τὶς ἐπίσηµες πενήντα πέντε (55) θέσεις τῆς
Ἐκκλησίας πάνω στὸ θέµα αὐτό, τὸ ὁποῖο καὶ ἀκολούθησε τὴν προαναφερθεῖσα διαδικασία ἐγκρίσεως. Τὰ τρία αὐτὰ ἐπίσηµα κείµενα ἔχουν µεταφρασθεῖ καὶ στὴν Ἀγγλική, τὴν Γαλλικὴ καὶ Ρωσικὴ γλῶσσα καὶ ἔχουν παρουσιασθεῖ στὸ διαδίκτυο, ἐντὸς δὲ τῶν ἡµερῶν προβαίνουµε καὶ στὴν ἔκδοσή τους σὲ αὐτοτελῆ τευχίδια. Ἐλπίδα µας εἶναι ὅτι µὲ τὸν τρόπο αὐτόν, διευρύνουµε τὸν διορθόδοξο διάλογο ἐπὶ τῶν θεµάτων τῆς βιοηθικῆς καί, ἀφ’ ἑνὸς µὲν διευκολύνουµε
τοὺς ἱερεῖς, γιατροὺς καὶ πιστούς µας νὰ διαφωτισθοῦν σχετικά, ἀφ’ ἑτέρου δὲ καταθέτουµε τὴν µαρτυρία µας ὡς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας στὴν διεθνῆ προβληµατική. Τὰ περισσότερα ἐκ τῶν µελῶν τῆς Ἐπιτροπῆς µας ἤδη συµµετέχουν σὲσυνέδρια, ἐπιστηµονικὰ συµπόσια, δίνουν συνεντεύξεις, γράφουν ἄρθρα καὶ βιβλία καὶ µὲ τὸν τρόπο αὐτὸν συντελοῦν στὴ διάδοση καὶ κυκλοφορία τοῦ Ὀρθόδοξου Βιοηθικοῦ λόγου. Εἶναι ἐνδιαφέρον ὅτι µὲ τὴν βοήθεια τῆς
Ἐπιτροπῆς µας καὶ µὲ τὴν διάθεση τῶν µέσων καὶ τῆς βιβλιοθήκης τοῦ Κέντρου Βιοϊατρικῆς Ἠθικῆς καὶ ∆εοντολογίας ἔχουν λάβει διδακτορικὸ δίπλωµα στὴν Βιοηθικὴ πέντε νέοι θεολόγοι ἐπιστήµονες, τῶν ὁποίων οἱ διατριβὲς ἔχουν ἤδη δηµοσιευθεῖ, µάλιστα δὲ ὁρισµένες ἤδη µεταφράζονται σὲ Εὐρωπαϊκὲς γλῶσσες.
Στὴν παροῦσα φάση, ἡ Ἐπιτροπὴ λειτουργεῖ µὲ ὁµάδες ἐργασίας καὶ
ὑποεπιτροπὲς καὶ ἐπεξεργάζεται θέµατα τῆς γενετικῆς µηχανικῆς, τῶν
σχέσεων ἰατροῦ καὶ ἀσθενοῦς, µὲ τὴν προοπτικὴ σιγὰ σιγὰ νὰ ἐπεκταθοῦµε
καὶ σὲ ἄλλα, ὅπως νευροηθικῆς, κ.λπ.
Παράλληλα µὲ τὴν µελέτη συγκεκριµένων θεµάτων, ἡ Ἐπιτροπὴ βρίσκεται σὲ συστηµατικὴ παρακολούθηση τῶν έξελίξεων στὸν τοµέα τῆς Βιοηθικῆς. Ἔτσι τὰ θέµατα τῆς κλωνοποίησης, ἡ τάση γιὰ γενικευµένη χρήση τοῦ ἐλέγχου πατρότητος, ἡ ψήφιση νέων νόµων στὴν Ἑλλάδα γιὰ τὴν ἰατρικὴ ὑποβοήθηση στὴν ἀνθρώπινη ἀναπαραγωγή, οἱ χορηγηθεῖσες ἄδειες
γιὰ τὴν παραγωγὴ καὶ ἐµπορικὴ διάθεση τῶν µεταλλαγµένων τροφίµων, ἡ τυραννία τῆς γνώσης ποὺ δηµιουργεῖ ἡ ἔκρηξη τῶν µεθόδων πιθανολογικῆς πρόβλεψης ποικίλων ἀσθενειῶν, οἱ συζητήσεις γιὰ τὴν ἔρευνα ἐπὶ τῶν βλαστοκυττάρων καὶ τὴν νοµιµοποίηση τῆς εὐθανασίας καὶ σὲ ἄλλες Εὐρωπαϊκὲς χῶρες, οἱ βιοτράπεζες, τὰ συχνά ἀναφυόµενα περιστατικὰ ἐµπορευµατοποιήσεως τῶν ὀργάνων στὶς τριτοκοσµικὲς συνήθως χῶρες, ἡ ραγδαία ἐξέλιξη τῶν νευροεπιστηµῶν κ. ἄ. ἀπαιτοῦν διαρκῆ ἐνηµέρωση, µεθοδικὴ
ἀρχειοθέτηση τῶν σχετικῶν πληροφοριῶν καί, ὅταν αὐτὸ εἶναι ἐφικτό, καλῶς ἐπεξεργασµένη παρεµβάση.
Ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος, τὰ τελευταῖα ὀκτὼ χρόνια, διεξάγει ἕνα τεράστιο ἔργο στὸν τοµέα τῆς Βιοηθικῆς. Πιστεύουµε ὅτι τὰ θέµατα αὐτά, ἐκτὸς τῆς ποιµαντικῆς ἀναγκαιότητος ποὺ ἐπιβάλλει τὴν µελέτη καὶ ἐπεξεργασία τους, µποροῦν νὰ ἀποτελέσουν καὶ µία µοναδικὴ εὐκαιρία ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία νὰ ἐκφράσει µὲ σύγχρονο λόγο τὴν θεολογία της γιὰ τὸν ἄνθρωπο
ὡς πρόσωπο, ὡς εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, ὡς «ζῶον θεούµενον».
Πηγή : Μακαριωτάτου Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν καὶ πάσης Ἑλλάδος κ.κ. Χριστοδούλου
Η σχετικὴ προβληµατολογία γνωρίζει στὶς ἡµέρες µας ἀληθινὴ ἔξαρση, καθὼς πληθύνονται ὅλο καὶ περισσότερο οἱ φωνὲς ἐκείνων πού, ἀνησυχώντας ἀπὸ τὶς κυοφορούµενες ἐξελίξεις, ἐπιδιώκουν τὸν περιορισµό, µέσα σὲ πλαίσια ἠθικῶν κυρίως κανόνων, τῆς ἐπιστηµονικῆς ἔρευνας πρὸς ἀποσόβηση ἀπευκταίων ἀποτελεσµάτων σὲ βάρος τοῦ ἀνθρώπου. ῾Η ὑγεία πάντοτε βρισκόταν στὸ ἐπίκεντρο τῶν ἀνθρώπινων ἐνδιαφερόντων. Οἱ γνωστικὲς καὶ τεχνολογικὲς δυνατότητες ὅµως τοῦ ἀνθρώπου µέχρι πρόσφατα ἦταν τόσο περιορισµένες ὥστε ποτὲ δὲν προέκυψε τὸ πρόβληµα ὅτι ἡ ἰατρικὴ παρέµβαση στὸ ἀνθρώπινο σῶµα θὰ µποροῦσε κάπως νὰ διαταράξει ἀνεξέλεγκτα τὴν ἰσορροπία τῆς ψυχῆς. ῾Η ραγδαία ἐξέλιξη καὶ ἀνάπτυξη τῆς βιοϊατρικῆς ἔρευνας καὶ τεχνολογίας κατέστησαν τὸν ρόλο τους ἔντονα παρεµβατικὸ καί, συνυπουργούντων τῶν οἰκονοµικῶν καὶ κοινωνικο-πολιτικῶν παραµέτρων τῆς ἐποχῆς µας, τοὺς ἐπέτρεψαν νὰ διαπεράσουν τὰ βάθη τοῦ σώµατος καὶ νὰ ψηλαφοῦν ριψοκίνδυνα τὰ µυστικὰ καὶ ἄδυτα τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς. Αὐτὸς εἶναι καὶ ὁ λόγος ποὺ ὑποχρεώνονται πλέον οἱ ἀνθρωπιστικὲς καὶ θεολογικὲς ἐπιστῆµες νὰ ἐγκαταλείψουν τὴ θέση τοῦ παθητικοῦ ἀποδέκτη, θεατῆ καὶ ἐνίοτε µειονεκτικοῦ θαυµαστῆ τῶν ἐρευνητικῶν κατορθωµάτων καὶ νὰ ἐνεργοποιηθοῦν στὸν ρόλο αὐτοῦ ποὺ κρίνει, ἀποτιµᾶ, µελλοντολογικῶς ἐκτιµᾶ καὶ ἀποφασίζει γιὰ τὸ πῶς, πόσο καὶ ἂν θὰ περάσει τὸ πόρισµα τῆς ἔρευνας στὸ στάδιο τῆς ἐφαρµογῆς. Ἡ ἀνάγκη ἐξεύρεσης ὁρίων ἀνάµεσα στὸ θεραπευτικὸ καὶ τὸ καταστροφικό, σὲ αὐτὸ ποὺ προσδιορίζει τὴν ὑγεία καὶ σὲ αὐτὸ ποὺ καθορίζει ἡ ἀλόγιστη ἀνθρώπινη ἀλαζονεία, σὲ αὐτὸ ποὺ ἀνακουφίζει τὸ ἀνθρώπινο σῶµα ἀπὸ τὸν πόνο καὶ σὲ αὐτὸ ποὺ ἀποπροσανατολίζει τὴν ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸν προορισµό της, στὴν ἀγάπη γιὰ τὴν ζωὴ καὶ στὴν ἀσέβεια στὸ ἀνθρώπινο πρόσωπο φέρνει στὴν ἐπιφάνεια τὴν ἔννοια της Βιοηθικῆς µὲκαθαρὰ πνευµατικὸ χαρακτήρα.
Σύσταση Επιτροπής Βιοηθικής
Τὸν ∆εκέµβριο τοῦ 1998, ἡ ῾Ιερὰ Σύνοδος τῆς ᾿Εκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος, συνέστησε τὴν ᾿Επιτροπὴ Βιοηθικῆς της. Η ᾿Επιτροπή µας ἀπαρτίζεται ἀπὸ διαπρεπεῖς ἐπιστήµονες, κυρίως πανεπιστηµιακούς, ποὺ συνδυάζουν τὸ κῦρος τῆς θέσης τους καὶ τὴν ἐπιστηµονικὴ ἀρτιότητα µὲ τὸν σεβασµὸ πρὸς τὴν ᾿Εκκλησία καὶ τὴν κοινωνικὴ εὐαισθησία. Οἱ περισσότεροι ἐξ αὐτῶν
ἔχουν ἤδη ἐξειδικευµένη γνώση στὰ θέµατα Βιοηθικῆς, καὶ ἔχουν κατ᾿ ἐπανάληψιν δώσει διαλέξεις ἢ συµµετάσχει σὲ συνέδρια, στρογγυλὲς τράπεζες καὶ συνεντεύξεις. Ἡ σύνθεσή τῆς Ἐπιτροπῆς εἶναι ἐννεαµελὴς καὶ συγκεκριµένα περιλαµβάνει τρεῖς καθηγητὲς τῆς θεολογίας, τρεῖς τῆς ἰατρικῆς, ἕναν τῆς βιολογίας καὶ γενετικῆς, ἕναν τῆς νοµικῆς, καὶ ἕναν ἐκπρόσωπο τῆς ῾Ιερᾶς Συνόδου ποὺ προεδρεύει καὶ τὰ ἀντίστοιχα ἀναπληρωµατικὰ µέλη. Ἐπίσης, ὑπάρχει καὶ µιὰ ὁµάδα νέων κατὰ τὴν ἡλικία ἐξωτερικῶν συνεργατῶν ποὺ συµβάλλουν στὸ ἔργο της ὅποτε τοὺς ζητηθεῖ. ῾Η σύσταση αὐτῆς τῆς Ἐπιτροπῆς µπορεῖ νὰ ἀποτελεῖ καὶ δικαίωµα τῆς ᾿Εκκλησίας ἢ ἐσωτερική της ὑπόθεση· ἀποτελεῖ ὅµως καὶ ὑποχρέωσή της καὶ πρὸς τὸ ποίµνιό της καὶ πρὸς τὴν κοινωνία µας, ἀλλὰ καὶ πρὸς τὴν ἱστορία καὶ τὸν κόσµο µας. Αἰσθανόµαστε βαρειὰ τὴν εὐθύνη ἡ ᾿Εκκλησία νὰ λειτουργήσει ὡς ἐµπνευστὴς καλῆς ἢ ὡς ἐπιβραδυντὴς κακῆς χρήσεως τῶν σύγχρονων βιοϊατρικῶν ἐπιτευγµάτων. Παράλληλα, ὀργανώθηκε καὶ τὸ πρῶτο στὴν ῾Ελλάδα Κέντρο Βιοϊατρικῆς ᾿Ηθικῆς καὶ ∆εοντολογίας, µὲ πλούσια βιβλιοθήκη, συνεδριακοὺς χώρους, πλῆρες ἀρχεῖο περιοδικῶν σχετικῶν µὲ θέµατα βιοηθικῆς, δηµοσιευµάτων καὶ ἐπισήµων κειµένων, καλὰ ἐνηµερωµένη ἱστοσελίδα κ.λπ., τὸ ὁποῖο στεγάζει τὸ περιβάλλον ἐργασίας καὶ λειτουργίας τῆς ᾿Επιτροπῆς Βιοηθικῆς τῆς ῾Ιερᾶς Συνόδου τῆς ᾿Εκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος καὶ ἀποτελεῖ τὴν ἀτµόσφαιρα µέσα στὴν ὁποία ἐκδιπλώνονται οἱ ἰδιαιτερότητες τῶν κόπων καὶ προσπαθειῶν τῶν συνεργατῶν µας. ῾Η ἐργασία ποὺ γίνεται σ᾿ αὐτὸν τὸν χῶρο καὶ στὸ ὄνοµα τῆς ᾿Εκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος ἀγκαλιάζει κάθε βιοηθικὴ πρωτοβουλία στὴν πατρίδα µας, ἀλλὰ παράλληλα ἔχει καὶ οἰκουµενικὸ χαρακτήρα καὶ ἀφορᾶ ὁλόκληρο τὸν ᾿Ορθόδοξο κόσµο. Ἐκεῖ βρίσκεται ἡ καρδιὰ τοῦ σύγχρονου βιοηθικοῦ
προβληµατισµοῦ ποὺ ἐκκλησιαστικὰ ξεπερνάει τὰ σύνορα τῆς ῾Ελλάδος καὶ ἐθνικὰ ξεφεύγει ἀπὸ τὰ ὅρια τῆς ᾿Εκκλησίας. Ἔτσι ἡ Ἐπιτροπή µας ἔχει ἀναπτύξει συνεργασία µὲ κρατικὲς ἐπιτροπὲς ποὺ ἀσχολοῦνται µὲ θέµατα Βιοηθικῆς, ὅπως ἡ Ἐπιτροπὴ Βιοηθικῆς
τοῦ Πρωθυπουργοῦ, τὸ Ἐθνικὸ Συµβούλιο Βιοϊατρικῆς Ἠθικῆς καὶ ∆εοντολογίας, ἡ Ἐπιτροπὴ τοῦ Ὑπουργείου Ὑγείας γιὰ τὴν Τεχνητὴ Γονιµοποίηση, ὁ Ἐθνικὸς Ὀργανισµὸς Μεταµοσχεύσεων. Ἔπίσης, ἔχει παίξει συµβουλευτικὸ ρόλο στὴν Βουλὴ τῶν Ἑλλήνων καὶ τῆς Κύπρου, ὅπως καὶ στὴν ∆ιακοινοβουλευτικὴ Συνέλευση ᾿Ορθοδοξίας. Ὁ λόγος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος στὴν νοµοπαρασκευαστικὴ διαδικασία ρυθµίσεως θεµάτων ποὺ ἅπτονται τῆς βιοηθικῆς σφαίρας καὶ στὴν Ἑλλάδα καὶ στὰ Εὐρωπαϊκὰ νοµοθετικὰ ὄργανα εἶναι ἀξιοσηµείωτος. Ὅσον ἀφορᾶ τὴν σχέση τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος µὲ ἄλλες Ὀρθόδοξες ᾿Εκκλησίες καὶ διεθνεῖς ᾿Επιτροπὲς, ὑπάρχει ἐπαφὴ µὲ τὸ Οἰκουµενικὸ Πατριαρχεῖο, τὴν Ἀρχιεπισκοπὴ ᾿Αµερικῆς, τὸ Πατριαρχεῖο Μόσχας, τὸ Πατριαρχεῖο Ρουµανίας, τὸ Πατριαρχεῖο Σερβίας, καθὼς καὶ µὲ µεµονωµένες ὁµάδες εἰδικῶν στὶς Η.Π.Α., τὴν Ἀγγλία, τὴν Γαλλία, τὴν Κύπρο κ.λπ. Μέλη τῆς Ἐπιτροπῆς µας προσεκλήθησαν κατ’ ἐπανάληψιν ἀπὸ τὴν
Ποντιφικὴ Ἀκαδηµία γιὰ τὴν Ζωή, προκειµένου νὰ καταθέσουν τὴν Ὀρθόδοξη µαρτυρία, τὸ δὲ Βατικανὸ ἔχει ἐπανειληµµένως ζητήσει τὴν συµµετοχή ἐκπροσώπου τῆς Ἐπιτροπῆς µας σὲ συνέδρια συναφῶν θεµάτων πρὸς ἀνταλλαγὴ ἀπόψεων ἐπὶ τοῦ κοινωνικοῦ ἐπιπέδου καὶ ὑπάρχει στενὴ συνεργασία µεταξὺ τῶν Ἐπιτροπῶν τῶν δύο Ἐκκλησιῶν πάνω σὲ διλήµµατα καὶ προβληµατισµοὺς ποὺ ἀνακύπτουν ἀπὸ συζητήσεις καὶ νοµοθετικὲς ἀποφάσεις τοῦ
Εὐρωπαϊκοῦ Κοινοβουλίου στὰ θέµατα αὐτά. Τέλος, ἡ Ἐπιτροπή µας βρίσκεται σὲ συνεργασία καὶ µὲ τὴν Ἀγγλικανικὴ Ἐκκλησία, τὸ Συµβούλιο Εὐρωπαϊκῶν ᾿Εκκλησιῶν, συνεχῶς δὲ ἐνηµερώνεται γιὰ τὶς διαθρησκειακὲς τοποθετήσεις καὶ τὶς ἐπίσηµες ἀπόψεις ποικίλων θρησκειῶν καὶ ὀργανώσεων ἐπὶ τῶν θεµάτων τῆς ἁρµοδιότητός της.
Επίσημες Τοποθετήσεις
Παραλλήλως, ὁ πρόεδρος καὶ µέλη τῆς ᾿Επιτροπῆς ἐπισκέφθηκαν ἐπὶ τόπου ἐργαστήρια καὶ κλινικὲς ὑποβοηθουµένης ἀναπαραγωγῆς γιὰ σχηµατισµὸ ἀρτιότερης εἰκόνας καὶ ἔγινε λεπτοµερὴς ἐνηµέρωση ἐπὶ τῆς σύγχρονης βιβλιογραφίας, τῆς διεθνῶς ὑφιστάµενης νοµοθεσίας καὶ τῶν θέσεων τῶν διαφόρων θρησκειῶν.
Ἐπιπλέον ὀργανώθηκε καὶ σχετικὸ σεµινάριο ποὺ περιλάµβανε ἑπτὰ τρίωρα µαθήµατα, µὲ διαλέξεις καὶ συζητήσεις, µὲ συµµετοχὴ εἴκοσι συνολικὰ διακεκριµένων ὁµιλητῶν, οἱ ὁποῖοι καὶ προσήγγισαν τὸ ἐν λόγῳ θέµα ἀπὸ τὶς διαφόρες ὀπτικές του, ἰατρική, νοσηλευτική, κοινωνική, νοµική, ἠθικὴ καὶ θεολογική. Τὸ παρακολούθησαν περίπου ἑκατὸ νέοι ἐπιστήµονες (γιατροί, νοσηλευτές, νοµικοί, θεολόγοι). Ἔτσι ὁλοκληρώθηκε καὶ ἡ µέλετη τοῦ θέµατος τῶν µεθόδων ὑποβοηθούµενης ἀναπαραγωγῆς µὲ τὴν ὑποβολὴ σχετικοῦ ὑποµνήµατος ἐξ ὀγδόντα δύο (82) ἄρθρων στὴν Ἱερὰ Σύνοδο καὶ κειµένου ποὺ περιλαµβάνει δεκατρεῖς πρωτότυπες ἐργασίες ἐπὶ τοῦ θέµατος. Τὸ τρίτο θέµα ποὺ ἔχει µελετηθεῖ ἀπὸ τὴν Ἐπιτροπὴ Βιοηθικῆς εἶναι αὐτὸ τῆς εὐθανασίας. Ἡ ἐπεξεργασία του περιελάµβανε ἐκτὸς τῶν συναντήσεων µὲ εἰδικοὺς ἐπιστήµονες, εἰδικὸ ἐπιστηµονικὸ µεταπτυχιακὸ σεµινάριο καθὼς καὶ διηµερίδα ἀνοικτὴ στὸ κοινό. Τὸ πρῶτο ἔλαβε χώρα στὸ Κέντρο Βιοηθικῆς καὶ τὸ δεύτερο στὴν Θεσσαλονίκη. Μετὰ τὸ πέρας τῶν ἐργασιῶν ὑποβλήθηκε κείµενο µὲ τὶς ἐπίσηµες πενήντα πέντε (55) θέσεις τῆς
Ἐκκλησίας πάνω στὸ θέµα αὐτό, τὸ ὁποῖο καὶ ἀκολούθησε τὴν προαναφερθεῖσα διαδικασία ἐγκρίσεως. Τὰ τρία αὐτὰ ἐπίσηµα κείµενα ἔχουν µεταφρασθεῖ καὶ στὴν Ἀγγλική, τὴν Γαλλικὴ καὶ Ρωσικὴ γλῶσσα καὶ ἔχουν παρουσιασθεῖ στὸ διαδίκτυο, ἐντὸς δὲ τῶν ἡµερῶν προβαίνουµε καὶ στὴν ἔκδοσή τους σὲ αὐτοτελῆ τευχίδια. Ἐλπίδα µας εἶναι ὅτι µὲ τὸν τρόπο αὐτόν, διευρύνουµε τὸν διορθόδοξο διάλογο ἐπὶ τῶν θεµάτων τῆς βιοηθικῆς καί, ἀφ’ ἑνὸς µὲν διευκολύνουµε
τοὺς ἱερεῖς, γιατροὺς καὶ πιστούς µας νὰ διαφωτισθοῦν σχετικά, ἀφ’ ἑτέρου δὲ καταθέτουµε τὴν µαρτυρία µας ὡς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας στὴν διεθνῆ προβληµατική. Τὰ περισσότερα ἐκ τῶν µελῶν τῆς Ἐπιτροπῆς µας ἤδη συµµετέχουν σὲσυνέδρια, ἐπιστηµονικὰ συµπόσια, δίνουν συνεντεύξεις, γράφουν ἄρθρα καὶ βιβλία καὶ µὲ τὸν τρόπο αὐτὸν συντελοῦν στὴ διάδοση καὶ κυκλοφορία τοῦ Ὀρθόδοξου Βιοηθικοῦ λόγου. Εἶναι ἐνδιαφέρον ὅτι µὲ τὴν βοήθεια τῆς
Ἐπιτροπῆς µας καὶ µὲ τὴν διάθεση τῶν µέσων καὶ τῆς βιβλιοθήκης τοῦ Κέντρου Βιοϊατρικῆς Ἠθικῆς καὶ ∆εοντολογίας ἔχουν λάβει διδακτορικὸ δίπλωµα στὴν Βιοηθικὴ πέντε νέοι θεολόγοι ἐπιστήµονες, τῶν ὁποίων οἱ διατριβὲς ἔχουν ἤδη δηµοσιευθεῖ, µάλιστα δὲ ὁρισµένες ἤδη µεταφράζονται σὲ Εὐρωπαϊκὲς γλῶσσες.
Στὴν παροῦσα φάση, ἡ Ἐπιτροπὴ λειτουργεῖ µὲ ὁµάδες ἐργασίας καὶ
ὑποεπιτροπὲς καὶ ἐπεξεργάζεται θέµατα τῆς γενετικῆς µηχανικῆς, τῶν
σχέσεων ἰατροῦ καὶ ἀσθενοῦς, µὲ τὴν προοπτικὴ σιγὰ σιγὰ νὰ ἐπεκταθοῦµε
καὶ σὲ ἄλλα, ὅπως νευροηθικῆς, κ.λπ.
Παράλληλα µὲ τὴν µελέτη συγκεκριµένων θεµάτων, ἡ Ἐπιτροπὴ βρίσκεται σὲ συστηµατικὴ παρακολούθηση τῶν έξελίξεων στὸν τοµέα τῆς Βιοηθικῆς. Ἔτσι τὰ θέµατα τῆς κλωνοποίησης, ἡ τάση γιὰ γενικευµένη χρήση τοῦ ἐλέγχου πατρότητος, ἡ ψήφιση νέων νόµων στὴν Ἑλλάδα γιὰ τὴν ἰατρικὴ ὑποβοήθηση στὴν ἀνθρώπινη ἀναπαραγωγή, οἱ χορηγηθεῖσες ἄδειες
γιὰ τὴν παραγωγὴ καὶ ἐµπορικὴ διάθεση τῶν µεταλλαγµένων τροφίµων, ἡ τυραννία τῆς γνώσης ποὺ δηµιουργεῖ ἡ ἔκρηξη τῶν µεθόδων πιθανολογικῆς πρόβλεψης ποικίλων ἀσθενειῶν, οἱ συζητήσεις γιὰ τὴν ἔρευνα ἐπὶ τῶν βλαστοκυττάρων καὶ τὴν νοµιµοποίηση τῆς εὐθανασίας καὶ σὲ ἄλλες Εὐρωπαϊκὲς χῶρες, οἱ βιοτράπεζες, τὰ συχνά ἀναφυόµενα περιστατικὰ ἐµπορευµατοποιήσεως τῶν ὀργάνων στὶς τριτοκοσµικὲς συνήθως χῶρες, ἡ ραγδαία ἐξέλιξη τῶν νευροεπιστηµῶν κ. ἄ. ἀπαιτοῦν διαρκῆ ἐνηµέρωση, µεθοδικὴ
ἀρχειοθέτηση τῶν σχετικῶν πληροφοριῶν καί, ὅταν αὐτὸ εἶναι ἐφικτό, καλῶς ἐπεξεργασµένη παρεµβάση.
Επιλογικά
Ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος, τὰ τελευταῖα ὀκτὼ χρόνια, διεξάγει ἕνα τεράστιο ἔργο στὸν τοµέα τῆς Βιοηθικῆς. Πιστεύουµε ὅτι τὰ θέµατα αὐτά, ἐκτὸς τῆς ποιµαντικῆς ἀναγκαιότητος ποὺ ἐπιβάλλει τὴν µελέτη καὶ ἐπεξεργασία τους, µποροῦν νὰ ἀποτελέσουν καὶ µία µοναδικὴ εὐκαιρία ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία νὰ ἐκφράσει µὲ σύγχρονο λόγο τὴν θεολογία της γιὰ τὸν ἄνθρωποὡς πρόσωπο, ὡς εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, ὡς «ζῶον θεούµενον».
Πηγή : Μακαριωτάτου Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν καὶ πάσης Ἑλλάδος κ.κ. Χριστοδούλου
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου